هدف از این تحقیق ابتدا به بررسی مجازات حبس، اهداف و مزایا و عوامل ناکارآمدی آن و سپس به بررسی مفهوم، دلایل و اهداف و فواید مجازات‌های جایگزین حبس و جایگاه آن در مقررات ایران و سازمان ملل می پردازیم.

 مجازات حبس و عوامل ناکارآمدی آن
امروزه زندان به عنوان مهم‏ترین مجازات موجود در اختیار دولت‏ها و قوانین کیفری در رسیدن به اهداف خود به ویژه‏ اصلاح و درمان و بازسازی مجرم ناکام مانده است به همین دلیل، جایگزین‌هایی مناسب برای کیفر حبس پیش بینی شده‌اند تا اینکه این جایگزین‌ها بتوانند اثرات زیانبار کیفر حبس را از بین برده یا اینکه از آن اثرات بکاهد(آشوری، 1382،صص9-7).

این دلایل بخشی مربوط به اهداف کیفر حبس بوده و بیانگر این امر می‌باشد که کیفر حبس نتوانسته اهداف موردنظر از جمله اصلاح و درمان و ارعاب و بازدارندگی را برآورده نماید. بخشی از این دلایل مربوط به نفس کیفر حبس و شیوه اجرای آن می‌باشد.

زندان به دلیل ماهیت خاص خود موجب محرومیت زندانیان از نیازهای اساسی‌شان می‌شود(معظمی، 1385،ص67) با توجه به عیب‌های این مجازات و مشکلات اقتصادی، جرم‌شناسی، بهداشتی و انسانی آن طی دهه‌‌های اخیر کوشش شده تا با انسانی و متنوع کردن چگونگی اعمال مجازات زندان و استفاده از جانشین های زندان، مجرمان را اصلاح کرده و به زندگی سالم اجتماعی بازگردانند(معظمی، 1385،صص68-67).

البته می توان اینگونه استنباط کرد که مشکلات مربوط به شرایط حاکم بر محیط زندان(هزینه‌های اقتصادی، جرم‌زا بودن محیط زندان و مشکلات بهداشتی و روانی) به مشکلات از نوع اول(مربوط به نارسایی در اهداف) دامن می زنند و این مشکلات اخیر باعث می‌شوند که کیفر حبس نتواند رسالت و اهداف موردنظرش را تأمین نماید. به عنوان مثال، جرم‌زا بودن محیط زندان، کمبود فضا و تراکم جمعیت باعث شکست برنامه اصلاح و درمان در زندان می‌باشند.در ذیل در خصوص تعریف و اهداف و مزایای مجازات حبس از دیدگاه موافقان و علل ناکارآمدی آن از دید مخالفان این کیفر بحث می‌شود.

فهرست مطالب

مفهوم و دلایل طرح جایگزین‌های حبس  12

مبحث اول : مجازات حبس و عوامل ناکارآمدی آن 12

گفتار اول : تعریف، اهداف و مزایای حبس  13
بند اول : تعریف مجازات حبس  13
الف- زندان در ادبیات فقهی و حقوقی  13
ب- تعریف زندان در آئین نامه سازمان‌ زندان ها  14
بند دوم : اهداف مجازات حبس  16
الف- پیشگیری عام  16
ب- پیشگیری خاص 17
بند سوم : مزایای مجازات حبس  17
الف- تنبیه و ارعاب مجرم  18
ب- صیانت از جامعه و جان مجرم  18
ج- امکان بهتر رعایت اصل تناسب  19
د- انسانی تر بودن در مقایسه با سایر مجازات ها  19
گفتار دوم : عوامل ناکارآمدی مجازات حبس 20
بند اول : ناکامی در دستیابی به اهداف21
بند دوم : جرم زا بودن محیط زندان22
بند سوم : تعارض با اصل شخصی بودن مجازات ها 24
بند چهارم : هزینه اقتصادی زندان 25
بند پنجم : تراکم جمعیت و کمبود فضای مناسب 25
بند ششم : اثر روانی نامطلوب زندان بر زندانی 27
بند هفتم : مشکلات بهداشتی موجود در زندان  27  
بند هشتم : از بین رفتن حس مسئولیت زندانی 28

مبحث دوم : مجازات های جایگزین حبس و دلایل گرایش به آن 28

گفتار اول : مفهوم مجازات های جایگزین حبس و جایگاه آن در مقررات ایران و سازمان ملل متحد 29
بند اول : مفهوم مجازات جایگزین حبس 29
الف- مفهوم عام 29
ب- مفهوم خاص 30
بند دوم : جایگاه مجازات های جایگزین حبس در مقررات ایران و سازمان ملل متحد 31
الف- در مقررات ایران  32
ب- در مقررات سازمان ملل متحد 33
گفتار دوم : دلایل گرایش به مجازات های جایگزین حبس 38
بند اول : کاهش جمعیت کیفری زندان و صرفه جویی هزینه ها 38
بند دوم : اصلاح و بازپروری اجتماعی مجرم 39
بند سوم : افزایش اعتماد عمومی نسبت به دستگاه عدالت کیفری 39
بند چهارم : جبران خسارت بزه‌دیده 40

منابع و مآخذ 
1- منابع فارسی  
الف – کتابها  
ب- مقالات و مجلات  
ج- پایان نامه  
د- تقریرات  
2- منابع لاتین  
الف- کتابها  
ب- قانون